آیا روسیه واقعاً خواهان بازگشت آمریکا به توافق ایران است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در سپتامبر 2020م، وزارت خارجه روسیه، تهدید آمریکا برای احیای تحریم های سازمان ملل را به عنوان تلاشی برای تبدیل شورا به ابزار کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ را رد کرد. کرملین همچنین از زمان خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال 2018م از تلاش های اروپا برای حفظ توافق هسته ای پشتیبانی کرده است. با این حال، دیدگاه های روسیه پیچیده تر است و در واقع مسکو می تواند از احیای برجام هم سود و هم زیان ببرد.

خیلی مفید است که به 14 جولای 2015 بازگردیم زمانی که طرفین برجام توافق وین را اعلام کردند. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به طور مرموزی در این جلسه غایب بود. هر دو رسانه رسمی ایران و روسیه برنامه شلوغ لاوروف را علت عدم حضور وی می دانستند؛ اما وقتی روزنامه نگاران ایرانی از محمدجواد ظریف همتای لاوروف سوال کردند دیپلمات ارشد ایران از اظهار نظر در این باره خودداری کرد. بعداً برخی از ایرانیان ادعا كردند كه لاوروف از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به مدت 5 سال ناراحت شده و ظاهراً روسیه امیدوار بود که فروش تسلیحات به ایران را از روز اول توافق آغاز کند.علاوه بر ناامیدی مسکو از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل؛ روسیه در سال های اولیه پس از برجام از سود اقتصادی زیادی برخوردار نبود. از سال 2015 تا 2018 ، زمانی که تحریم های مجدد آمریکا علیه ایران اعمال شد، صادرات روسیه به ایران بیش از 5 میلیارد دلار ارزش داشت که حدود 2.5 درصد کل کالاهای صادر شده به ایران در آن دوره بود. روسیه همچنین از مفاد برجام ناامید شد زمانی که ایران به جای سوخو سوپرجت 100 روسیه، هواپیمای غیرنظامی ایرباس و بوئینگ آمریکا را خریداری کرد.

پس از خروج ترامپ از برجام، ایران مجبور شد برای تجارت بیشتر به چین و روسیه متوسل شود. در اصل پکن و مسکو با تهران ابراز همدردی کردند، اما هیچ یک از آنها در عمل به جمهوری اسلامی کمک قابل توجهی نکردند. در واقع بانک های چینی و روسی به دلیل عدم ریسک از دست دادن تجارت با آمریکا؛ معاملات خود را با ایران کاهش دادند. بنابراین قصد دولت بایدن برای بازگشت به برجام ؛ نتایج و پیامدهای متفاوتی را برای مسکو در پی خواهد داشت.

با رفع تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران پس از تلاش های ناموفق آمریکا، روسیه در مورد فرصت های جدید برای فروش تسلیحات به ایران خوش بین است. صادرات سلاح و سایر تجهیزات نظامی به جمهوری اسلامی یکی از معدود مناطقی از بازار ایران است که روسیه می تواند بر آن تسلط داشته باشد زیرا ایالات متحده و اروپا تحریم هایی را علیه فروش تسلیحات اعمال کرده اند. در میان معدود کشورهایی که مایل به فروش تسلیحات به تهران هستند، صنعت دفاعی روسیه می باشد. مقامات نظامی ایران بیش از این تمایل خود را برای خرید جنگنده سو 30 و سامانه موشکی ضد هوایی اس 400 ابراز داشته اند. فروش تسلیحات به ایران می تواند بر همکاری امنیتی-اقتصادی مسکو با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل تأثیر منفی بگذارد ، اما می تواند این امر به روسیه اهرم قدرت و چانه زنی ارائه دهد تا در حوزه بازار نفت و گاز امتیاز کسب کند. علاوه بر فروش تسلیحات؛ مسکو ممکن است صادرات فن آوری هسته ای به تهران را افزایش دهد و به قراردادهای بیشتر برای ایجاد نیروگاه انرژی هسته ای دست پیدا کند.

در حالی که روسیه مخالف سرسخت ایران در زمینه تولید سلاح هسته ای است اما در مذاکره برجام و تنش زدایی بین ایران و آمریکا نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا می کند. از زمان پیشرفت فعالیت های هسته ای ایران در اوایل دهه 2000م و تشدید تنش در روابط غرب با ایران، مسکو از روابط خود با تهران به عنوان اهرم فشار بر کشورهای غربی استفاده کرده است. بنابراین اگر ادراک تهدید آمریکا و اروپا از تهران کاهش یابد؛ کارت بازی ایران از سوی مسکو به آرامی اهمیت خود را از دست خواهد داد.

علاوه بر پیامدهای دیپلماتیک اجرای مجدد برجام؛ عامل انرژی احتمالا بر رفاه مادی روسیه تاثیر بگذارد. نفت و گاز تقریباً 60 درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه را تشکیل می دهد. در پشت سر ونزوئلا ، عربستان سعودی و کانادا ، ایران چهارمین ذخایر بزرگ نفت و گاز جهان را در اختیار دارد. در کنار روسیه ، ایران دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را در اختیار دارد. بنابراین بازگشت ایران به بازارهای جهانی انرژی می تواند چالشی جدی برای اقتصاد وابسته به نفت و گاز روسیه باشد. جاه طلبی های ایران برای افزایش سهم بازار هیدروکربن ها کاملاً مشهور است. در سال 2011م ایران از طریق امضای توافق نامه با عراق و سوریه برای خط لوله انتقال گاز طبیعی به نام « Friendship Pipeline» ( معروف به خط لوله گاز اسلامی) برنامه خود را برای تامین های مشتری های بیشتر اروپا از میدان گاز پارس جنوبی ایران فاش کرد. جنگ داخلی در سوریه طرح پیشنهادی را متوقف کرد ، اما این هشداری به مسکو بود که ایران برای دستیابی به سهم بیشتر بازار اروپا در حوزه گاز طبیعی گام برمی دارد.

با نگاه به آینده، بازگشت آمریکا به برجام در سال 2021 یک نعمت متفاوت برای روسیه خواهد بود. روس ها در موقعیت قدرتمندی قرار دارند که می توانند از مزایای تداوم باقی ماندن آمریکا در این توافق بهره مند شود. در همین زمان، کرملین درک می کند که حتی اگر دولت بایدن آمریکا را به برجام بازگرداند، رهبری ایران سخت تلاش خواهد کرد تا به این اطمینان دست یابد که جمهوری اسلامی ایران در برابر اقدامات یکجانبه آمریکا علیه تهران آسیب پذیر نیست. تصمیمات استراتژیکی که ایران برای دستیابی به این نتیجه باید اتخاذ کند لزوما مستلزم تقویت مشارکت تهران با مسکو می باشد. در مجموع می توان استدلال کرد که روسیه یک روشی برای پیروزی در پرونده برجام، صرف نظر از این که چهل و ششمین رئیس جمهور آمریکا چگونه به برجام نگاه می کند پیدا خواهد کرد.